نگاهی به تاریخ زبان دری و زبان های ایرانی

در اواخر سلسله ساسانی، چند زبان توسط مردم آن زمان ا‌ستفاده می شد. در میان مردم ماد و پارس، زبان پهلوی ساسانی- در میان مردم خوزستان، زبان خوزی- در میان موبدان و روحانیان دین زرتشت، زبان اوستایی- در خراسان، پهلوی اشکانی و در میان مردم عراق فعلی، زبان آرامی و سریانی رواج داشت.
زبان های پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی و زبان اوستا به یکدیگر نزدیک و از یک خانواده بودند و هر یک دارای لهجه ها و گویش های مخصوص به خود در نقاط مختلف بودند.

زبان های سریانی و آرامی از زبان های سامی بودند که هم خانواده عربی و عبری امروزی به حساب می آمدند.
زبان خوزی هم، زبان خاص مردم عیلام بود که هیچ شباهتی به زبان های دیگر نداشت.

در این میان، در پایتخت ساسانیان یعنی شهر تیسفون(در نزدیکی بغداد امروزی) هنگامی که مرزبان ها و مردمان نقاط مختلف به پایتخت می آمدند، به علت پیچیده بودن لهجه ها و زبان ها، منظور یکدیگر را نمی فهمیدند! به همین علت، یک زبان رسمی در شهر "تیسفون" ایجاد شد به نام "پارسی دری" یا "پارسی درباری" که مردم نقاط مختلف با آن زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می کردند. به نظر زبان شناسان، این زبان - بیشتر شبیه به زبان مردم خراسان بود.

"فارسی دری" در پایان دوره ساسانیان هنوز تنها در دربار و پایتخت کاربرد داشت و توسط مردم نقاط مختلف ایران استفاده نمی شد. بعد از اسلام، این روند ادامه داشت و زبان عربی نیز در ایران ترویج شد تا اینکه سردار ایرانی "یعقوب لیث صفاری" بار دیگر "زبان فارسی" را در پایتخت خود، شهر زرنج (شهری کوچک در ولایت سیستان افغانستان امروزی) زبان رسمی درباری ساخت. ولی زبان "فارسی دری" از زمان سامانیان بالاخره به زبان مردم عادی تبدیل شد. سامانیان(به پایتختی بخارا که امروزه شهری در ازبکستان است) احیاگر علم و دانش و زبان فارسی در ایران بودند و شاعرانی مثل رودکی در زمان آنان به زبان فارسی شعر گفتند و با گسترش علم، برای اولین بار- دانشمندان بزرگی همچون "ابوعلی سینا" از آن سامان برخاستند.

سلسله های ترک نژاد، مانند غزنویان و سلجوقیان نیز به خاطر تاثیرپذیری از سامانیان به زبان فارسی توجه نشان دادند و آن را ترویج کردند و سلسله های بعدی نیز این راه را ادامه دادند.